HISTORIA MUNDURU LEŚNIKA [LEŚNEGO]
Część 2 (lata 1836-1870)
Powstanie Listopadowe w znacznym stopniu zaprzepaściło dorobek polskiego leśnictwa wypracowany w okresie konstytucyjnym w Królestwie Polskim (lata 1815-1830). Likwidacji uległ Królewski Korpus Leśny, który został przekształcony w Administrację Lasów Rządowych Królestwa Polskiego. Głębokiej reorganizacji uległ sposób zarządzania lasami. Decyzją Rządu Tymczasowego z 16 lutego 1832 r. nastąpiło ścisłe połączenie Wydziału Dóbr i Wydziału Lasów – co spowodowało zepchnięcie spraw leśnych na plan dalszy. Zlikwidowano stanowiska Dyrektora Jeneralnego i Nadleśnego Naczelnego, powierzając ich obowiązki jednemu Dyrektorowi Dóbr i Lasów Rządowych. Pełną likwidację odrębności polskiego leśnictwa i jego osiągnięć przyniosła kolejna klęska powstańcza z 1861 roku.
Świadectwem niekorzystnych zmian, jakie wówczas nastąpiły w polskim leśnictwie, była nowelizacja przepisów o umundurowaniu służby leśnej. Przepisy mundurowe po upadku Powstania Listopadowego reformowane były trzykrotnie - w 1832, 1836 i 1837 r. Car i król Mikołaj I doznawszy zawodu ze strony szlachty polskiej, która masowo poparła powstanie, postanowił stworzyć nową elitę notabli – podporę domu panującego – którą miała być „kasta urzędników”. Dla niej też, dekretem z dn. 11[23] maja 1836 r., wprowadzono specjalny ceremoniał mundurowy. Celem ściślejszego powiązania tej grupy społecznej z dworem cesarskim, wywodzącym się z mieszczaństwa wyższym oficerom oraz urzędnikom cywilnym nadawano szlachectwo dziedziczne lub osobiste, a także przywiązane do tego tytuły i odznaczenia.
Mundur Dyrektora Wydz. Dóbr i Lasów w Kom. Rząd. Przychodów i Skarbu
Nowe wzory mundurowe leśników Królestwa Polskiego zostały ujednolicone z wzorami mundurów służby cywilnej Cesarstwa Rosyjskiego. W znacznym stopniu wyeliminowano narodowe cechy mundurów polskiej służby leśnej. Białe, polskie orły na czapkach i guzikach zastąpiono dwugłowym orłem cesarskim Romanowów, dominującym nad polską tarczą herbową (umieszczoną na jego piersi), na której znajdował się orzeł biały ukoronowany koroną carów. Był to symbol władzy suwerennej Rosji nad Królestwem Polskim, zarazem wskazujący na jego autonomię. Symbol ten zachowano jedynie dla urzędników centralnych, natomiast guziki mundurów administracji wojewódzkiej i terenowej, przyozdabiały herby odpowiednich guberni. Herb ten w modyfikowanych wersjach rysunkowych z lat 1832, 1842 i 1858 obowiązywał do roku 1869. Rozporządzeniem z 14 (26) lutego 1870, zamiast herbu Królestwa Polskiego, wprowadzono herb Cesarstwa Rosyjskiego.
Mundur klasy VII i VIII Administracji Lasów Rządowych Królestwa Polskiego
Mundur leśny, wg wzoru z 1836 r., został podporządkowany ścisłej etykiecie dworskiej, określającej zasady ubioru "na dni uroczyste", na czas “zebrania się u dworu cesarskiego”, na okres żałoby itp. Urzędnikom przepisano umundurowanie “podług stopni urzędów” – dzieląc je na 10 klas.
Podział na klasy odpowiadające poszczególnym stopniom pełnionych urzędów w Wydziale Leśnym, którym przyporządkowano odpowiednie wzory mundurów - przedstawiał się następująco:
A) Klasa I i II - w Królestwie Polskim nie było urzędów cywilnych odpowiadających tym, które w Cesarstwie zaliczono do pierwszej i drugiej klasy;
B) Dyrekcja Dóbr i Lasów Rządowych w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu:
Klasa III – Dyrektor Główny Prezydujący w Komisji mający tytuł “Radcy Stanu Nadzwyczajnego” [“haft cały na kołnierzu i mankietach, klapach kieszeniowych i pod onem – a na połach i fałdach haft w ieden rząd”];
Klasa IV – dyrektor Wydziału Lasów i Dóbr Rządowych mający tytuł “Radcy Stanu Nadzwyczajnego” [“haft cały na kołnierzu, mankietach i klapach kieszeniowych”];
Klasa V – dyrektor Wydziału nie mający tytułu “Radcy Stanu Nadzwyczajnego”, naczelnik Wydziału z tytułem "Referendarza Stanu" [“haft cały na kołnierzu i mankietach”];
C) Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu, komisje wojewódzkie oraz administracja terenowa (urzędy leśne):
Klasa VI – w Komisji Rządowej: naczelnik sekcji, komisarz leśny służby wewnętrznej; brak odpowiedników w komisjach wojewódzkich oraz w administracji terenowej (urzędach leśnych) ["pół haftu na kołnierzu i obwódka haftowana na mankietach”];
Klasa VII i VIII – w Komisji Rządowej: inspektor leśny służby zewnętrznej, komisarz leśny służby zewnętrznej, komisarz urzadzający lasy, adiunkt leśny służby wewnętrznej i zewnętrznej, adiunkt urządzania lasów, urzędnik do specjalnych poruczeń, nadrachmistrz, rewizor pomiarów; w komisjach wojewódzkich: asesor nadleśny, sekretarz (po wprowadzeniu podziału na gubernie - także naczelnik sekcji dóbr i lasów rządu gubernialnego) ; brak odpowiednika w administracji terenowej (urzędach leśnych) [“połowa haftu na kołnierzu, brak haftu na mankietach”];
Klasa IX – w Komisji Rządowej: sekretarz główny sekcji Wydziału Dóbr i Lasów, sekretarz tłumacz, starszy archiwista, kontroler, buchalter; w oddzielnych administracjach terenowych: inspektor dozoru w Magazynie Rządowym Drzewa w Warszawie; w komisjach wojewódzkich: nadleśny, asesor prawny, nadrachmistrz; w administracji terenowej (urzędach leśnych): nadleśniczy sprawujący Urząd Leśny, podleśny sprawujący Urząd Leśny, pisarz [“obwódka haftowana na kołnierzu i mankietach”];
Klasa X – w Komisji Rządowej: adiunkci w Kancelarii Przybocznej Dyrektora Głównego, sekretarz, dziennikarz, adiunkt, rachmistrz, mierniczy, geometra, rysownik; w administracji terenowej oddzielnej: kontroler i pisarz dozoru Magazynu Rządowego Drzewa w Warszawie; w komisjach wojewódzkich: adiunkt prawny, archiwista, podarchiwista, sekretarz-rachmistrz; w administracji terenowej (urzędach leśnych): podleśny biurowy i strażowy (podleśniczy) [“obwódka haftowana na samym kołnierzu”].
Mundur strażnika objazdowego (z lewej) i trębacza Straży Leśnej (z prawej); pomocnik strzelca (druga ilustracja)
Ponadto zatrudniano funkcjonariuszy sklasyfikowanych poniżej X klasy administracji ogólnej (Straż Leśną), mianowicie: strażników leśnych, strażników objazdowych-kontrolujących, strzeleców leśnych, pomocników strzelców.
Odrębny pion służby leśnej stanowili wykładowcy i uczniowie szkół leśnych.
Zupełny koniec odrębności w umundurowaniu służby leśnej Kongresówki przyniósł przełom lat 70. i 80. XIX wieku. Wówczas to nastąpiła definitywna likwidacja odrębności polskiej administracji leśnej w Królestwie Polskim – a wraz z nią do historii przeszedł ówczesny polski mundur leśny.
oai:mbc.malopolska.pl:88563
© Leszek S. Pręcikowski 2018
